Lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa [Giải đáp chi tiết]

Lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa là một chặng đường đầy hấp dẫn và đa dạng, phản ánh sự phát triển vượt bậc của nghệ thuật này qua các thời kỳ và triều đại khác nhau. Hãy cùng Vạn Bảo Đường xem ngay nội dung được chia sẻ trong bài viết dưới đây để hiểu thêm nhé!

1. Ấm tử sa là gì?

Ấm tử sa là một dạng ấm trà đặc biệt được chế tạo từ đất sét tím, chủ yếu sản xuất tại vùng Nghi Hưng của Trung Quốc. Từ nguyên trong tiếng Trung, "tử" có nghĩa là màu tím và "sa"  ám chỉ các hạt khoáng, hạt cát trong đất. Tử sa thường là các loại đất khoáng có màu sắc chủ yếu là tím, tuy nhiên cũng có thể gặp trong các tông màu nâu đỏ khác.

Ấm tử sa

Nhờ những lỗ khí khổng bên trong ấm nên khi pha trà nước trà sẽ dần ngấm vào ấm. Sau một thời gian pha trà, ấm sẽ ngấm hương trà nên chỉ cần rót nước sôi vào ấm cũng có thể ngửi được thoang thoảng mùi trà. 

Ban đầu, ấm tử sa thường có bề mặt khá thô và bạn có thể cảm nhận rõ sự tương tác với đất sét tạo nên ấm. Nhưng thời gian trôi qua và bạn pha trà cùng dưỡng ấm thường xuyên, bề mặt của ấm sẽ trở nên mềm mại, sáng bóng và trở nên đẹp hơn. Chính vì điều này, trà nhân khi thưởng thức và dưỡng ấm tử sa cũng là cách để nuôi dưỡng tâm hồn, tạo sự kết nối với nghệ thuật.

>>> Đọc thêm: Tổng hợp các dáng ấm tử sa phổ biến đẹp mắt nhất hiện nay

2. Giới thiệu tổng quan về ấm tử sa

Ấm tử sa được coi là biểu tượng của sự sang trọng và tinh tế trong giới trà đạo. Vậy lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa bắt nguồn từ đâu? Cùng tìm hiểu ở nội dung dưới đây nhé!

2.1. Lịch sử của ấm tử sa

Câu chuyện về sự ra đời của ấm tử sa bắt nguồn từ một nghệ nhân đam mê trà, người đã tới vùng Nghi Hưng để sinh sống. Nghệ nhân này đã tình cờ sử dụng đất từ Nghi Hưng để tạo ra một chiếc ấm trà độc đáo. Khi bạn bè của ông đến thưởng trà và trải nghiệm vị ngon đặc biệt của trà được pha trong ấm này, họ bắt đầu quan tâm và tìm hiểu về ấm.

Sự hấp dẫn và yêu thích ngày càng gia tăng từ người thưởng trà đã thúc đẩy quá trình phát triển và truyền thống làm ấm tử sa. Từ một sự tình cờ, ấm tử sa đã trở thành một biểu tượng trong nghệ thuật pha trà, đặc biệt là trong việc bảo tồn và tôn vinh nền văn hóa trà của vùng Nghi Hưng.

Lịch sử của ấm tử sa

Nghề thủ công gốm sứ về ấm tử sa đã hình thành tại vùng đất Nghi Hưng từ khoảng 1200 năm trước. Tuy nhiên, thời nhà Tống và nhà Nguyên là thời kỳ thịnh vượng nhất của nghề làm ấm tử sa. Đây cũng là giai đoạn lịch sử đánh dấu sự ra đời của nghề thủ công này.

2.2. Tìm hiểu về đất sét Nghi Hưng

Nghi Hưng, một huyện nằm trong tỉnh Giang Tô của Trung Quốc, nổi tiếng với loại đất sét đặc biệt dùng để sản xuất ấm trà. Các đặc tính vượt trội của đất sét này không chỉ giúp tạo ra những chiếc ấm chắc chắn, mà còn giữ nguyên hình dạng khi nung mà không bị biến dạng, tạo ra sản phẩm rất mộc mạc, giản dị.

Loại đất này chứa các thành phần như thạch anh, mica và chất sắt… Kết quả là một loại ấm trà tự nhiên, không tráng men gọi là ấm tử sa (purple sand). Đặc trưng của đất sét Nghi Hưng là nó có ba màu sắc chính:

• Màu nâu tím đậm

• Màu vàng sậm 

• Màu đỏ sẫm, màu "chu sa".

Đất sét Nghi Hưng

3. Công việc chế tác ấm tử sa ở thời kỳ đầu

Trong giai đoạn đầu của lịch sử ấm tử sa, chúng ta thấy rằng những chiếc ấm này được tạo ra với sự thô sơ và đơn giản đáng kể. Khi đó, việc sản xuất ấm tử sa hoàn toàn dựa vào thủ công và tay nghề của các nghệ nhân chưa được phát triển hoàn hảo. Mọi công đoạn từ việc lựa chọn nguyên liệu đến việc tạo hình và nung chảy đều được thực hiện bằng tay một cách khá thủ công và thô sơ.

Vào thời kỳ này, các nghệ nhân thiếu đi sự hỗ trợ từ các dụng cụ chuyên nghiệp, và họ phải tạo ra mọi chi tiết của ấm tử sa bằng sự khéo léo của đôi bàn tay. Tuy sự thô sơ và đơn giản, những chiếc ấm tử sa đầu tiên này vẫn là những tác phẩm đáng quý, chứa đựng bản sắc và giá trị lịch sử của nghệ thuật trà và vùng Nghi Hưng. 

Chế tác ấm tử sa ở thời kỳ đầu

>>> Kiến thức thú vị: Quy trình làm ấm trà tử sa truyền thống - trải qua nhiều công đoạn kỳ công mới tạo thành những chiếc ấm tử sa hoàn mỹ.

4. Các bước tạo ra ấm tử sa thủ công

Quá trình tạo ra một chiếc ấm tử sa thủ công đòi hỏi sự khéo léo và tỉ mỉ của người nghệ nhân.Chế tạo ấm tử sa thủ công sẽ gồm 3 bước cơ bản sau:

4.1. Luyện đất và ủ đất

Để đạt được chất lượng ưu việt cho việc làm ấm tử sa, quặng tử sa thường được phơi ngoài trời để tiếp xúc với mưa, gió, và sương tuyết tự nhiên, tạo điều kiện cho quá trình phong hoá tự nhiên.

Khi quặng tử sa đã qua giai đoạn phơi ngoài trời, nó sẽ được tiếp tục qua giai đoạn chọn lọc để loại bỏ tạp chất và nghiền nát. Quặng nghiền xong sẽ trải qua quá trình lọc bằng sàng. 

Quá trình luyện đất, bột tử sa được trộn với nước và sau đó đập nhuyễn để đảm bảo các phần tử trong đất sẽ ép chặt vào nhau. Quá trình này cũng giúp đẩy không khí ra khỏi đất. Đến khi nghệ nhân sử dụng dao cắt đất và thấy bề mặt cắt bằng phẳng và bóng mới được đạt tới, đất tử sa được coi là đã qua quá trình luyện đất. 

Sau khi luyện xong, đất sẽ được bọc lại bằng vải dầu và đặt trong hũ kín trong vài tháng. Bước này gọi là "ủ đất," và mục đích chính là để muối cacbonat và hợp chất hữu cơ trong đất được phân giải hoàn toàn.

4.2. Tạo hình ấm (nặn ấm)

Bước này, nghệ nhân làm ấm tử sa bắt đầu tạo ra các tác phẩm nghệ thuật theo sở thích và ý tưởng thiết kế của mình.

• Đầu tiên là làm thân ấm

• Đế ấm

• Nắp ấm

• Đục lỗ và làm vòi ấm

• Quai ấm

• Trang trí ấm

Quá trình này phản ánh một cách rõ ràng trình độ và sự tinh tế của những nghệ nhân làm ấm. Tất cả những đặc điểm đẹp và sức hút của ấm tử sa được tạo ra và thể hiện trong những bước này, và chính chúng cũng có ảnh hưởng lớn nhất đến giá trị của từng chiếc ấm.

4.3. Nung ấm

Chính loại đất được sử dụng để làm ấm có vai trò quan trọng trong quá trình  nung. Ví dụ, Tử Nê thường yêu cầu nung ở nhiệt độ khoảng 1180 độ C, trong khi Đoạn Nê thường cần nhiệt độ 1200 độ C và Hồng Nê thường nung ở khoảng 1100 độ C. 

Quá trình nung chính là giai đoạn quyết định, khi phôi đất từ khoáng tử sa trải qua biến đổi từ trạng thái đất thành trạng thái gốm hoàn chỉnh. Nghệ nhân cần kiểm soát nhiệt độ và thời gian trong quá trình nung để đảm bảo chất lượng và đặc điểm của sản phẩm cuối cùng.

5. Thời kỳ hưng thịnh và những điểm nổi bật trong thời kỳ về ấm tử sa

Không thể phủ nhận được ấm tử sa luôn tồn tại và phát triển song song với văn hóa trà Trung Hoa. Tuy nhiên thời kỳ hưng thịnh nhất là cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.

5.1. Thời kỳ hưng thịnh

Những năm cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 là thời kỳ suy tàn của chế độ phong kiến, thời đại mới manh nha và cũng là thời kỳ đặc biệt của ngành làm ấm trà Tử Sa. Vào những năm Dân quốc đầu tiên ở Trung Quốc, rộ lên phong trào sưu tập đồ sứ cổ, người từ bốn phương tranh nhau mua vét, thủ giữ làm của riêng, đặc biệt là những ấm trà Tử Sa do các nghệ nhân tên tuổi ở vào hai triều Minh – Thanh chế tác. 

5.2. Những điểm nổi bật

Tại các thành phố mà ngành thương nghiệp phát triển mạnh lúc bấy giờ như Thượng Hải, Hàng Châu và Thiên Tân, xuất hiện rất nhiều cửa hàng kinh doanh ấm Tử Sa. Họ tìm kiếm và thuê các nghệ nhân tay nghề xuất sắc của Nghi Hưng chế tạo, sản xuất ấm Tử Sa chất lượng cao cho thương hiệu của mình. Chiếc ấm tử sa không chỉ dừng lại là một vật dụng phục vụ để pha trà mà còn là nét nghệ thuật độc đáo được các nghệ nhân thổi hồn vào.

>>> Xem ngay: Hướng dẫn cách chọn ấm tử sa phù hợp nhu cầu tìm được chiếc ấm đúng sở thích

6. Sự phát triển vượt bậc của ấm tử sa

Lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa bắt đầu từ thời kỳ cổ đại và đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển quan trọng. Một trong những điểm đặc biệt của nghệ thuật này là khả năng thích nghi với sự thay đổi của thời đại và nhu cầu của con người.

Sự phát triển vượt bậc của ấm tử sa

6.1 Chuyển từ thủ công sang bán thủ công

Ban đầu, ấm tử sa được sản xuất thủ công, và mỗi chiếc ấm được làm bằng tay một cách tỉ mỉ. Những người nghệ nhân tạo ra các tác phẩm nghệ thuật độc đáo nhưng hạn chế về số lượng. Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghiệp, quá trình sản xuất ấm tử sa đã chuyển từ thủ công sang bán thủ công. Điều này giúp tăng sản xuất và làm cho ấm tử sa trở nên phổ biến hơn.

6.2 Chuyển từ nung củi sang nung điện

Trong quá khứ, việc nung ấm tử sa thường sử dụng lò nung củi. Tuy nhiên, với sự tiến bộ trong công nghệ nung, việc sử dụng lò nung điện đã trở nên phổ biến hơn. Nung điện không chỉ tạo ra nhiệt độ ổn định hơn mà còn giúp kiểm soát quá trình nung một cách chính xác hơn, từ đó cải thiện chất lượng và độ bền của ấm tử sa.

6.3 Sự phát triển của dáng ấm

Ấm tử sa có nhiều dáng khác nhau, và sự phát triển của dáng ấm đã diễn ra qua các thời kỳ. Từ những chiếc ấm đơn giản với hình dạng cơ bản, nó đã tiến xa hơn với nhiều biến thể và sự sáng tạo. Ấm tử sa thường có ba dạng hình dáng phổ biến. Loại đầu tiên là hình dạng kỷ hà, tuân theo nguyên tắc đối xứng cân đối, như hình tròn, hình vuông, hay hình lục giác. 

Sự đa dạng về hình dáng của ấm tử sa

Loại thứ hai là hình dáng mô phỏng thiên nhiên, như hình dạng của trái phật thủ, chiếc lá, hoặc hình sừng tê giác, và nó tái hiện một phần của thế giới tự nhiên. Loại thứ ba kết hợp cả hai nguyên tắc trên để tạo ra hình dáng vừa cân đối vừa thể hiện sự tự nhiên, như hình dạng của trái bí ngô, trái đào tiên, hoặc đóa hoa sen, mang lại sự hòa quyện giữa đối xứng và vẻ đẹp tự nhiên.

6.4 Sự phát triển của các loại đất

Loại đất sét Tử Sa, là nguyên liệu chính để tạo ra các ấm tử sa, đã trải qua quá trình phát triển và sáng tạo đáng kể. Những nghệ nhân làm ấm tử sa đã tiến hành nghiên cứu và sử dụng nhiều loại đất khác nhau như Thanh Thủy Nê, Tử Nê, Tiểu Hồng Nê, Đoàn Nê, và Lục Nê để tạo ra sự độc đáo và đặc trưng trong sản phẩm của họ.

Ban đầu, chỉ sử dụng một loại đất sét, nhưng dần dần họ đã phát triển và sáng tạo thêm các loại khoáng đất mới. Mỗi loại khoáng đất này mang đến những đặc điểm độc đáo cho ấm tử sa. Chúng có thể ảnh hưởng đến việc pha trà bằng cách tạo ra vị trà khác biệt, có độ mịn khác nhau, và có những lỗ khí trên bề mặt ấm có đặc điểm riêng biệt. 

6.5 Sự phát triển hoa văn trên ấm

Xuất phát từ lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa, hoa văn trên ấm tử sa là một phần quan trọng trong nghệ thuật này. Từ những họa tiết đơn giản ban đầu, hoa văn trên ấm đã trở nên phong phú và tinh xảo hơn theo thời gian. Các hình thức và biểu đồ trang trí trên ấm tử sa đã thay đổi để phản ánh sự đa dạng và sáng tạo của nghệ nhân.

Hoa văn trên ấm tử sa

6.6 Sự phát triển và thành danh của các nghệ nhân làm ấm

Cuối cùng, lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa không thể không đề cập đến vai trò quan trọng của các nghệ nhân trong sự phát triển của ấm tử sa. Các nghệ nhân làm ấm đã đóng góp không ít vào việc phát triển và truyền thống hóa nghệ thuật này. Việc các nghệ nhân đánh dấu tác phẩm của mình bằng con dấu cá nhân đã tạo ra sự nhận diện và danh tiếng riêng cho họ.

>>> Đọc ngay: Đặc điểm và công dụng của ấm tử sa Nghi Hưng

7. Sự phổ biến của ấm tử sa ở thời điểm hiện tại?

Đến thời điểm hiện tại, nghệ nhân và thợ làm ấm tử sa đã tiếp tục sáng tạo và phát triển nhiều mẫu mã mới. Người yêu trà có nhiều lựa chọn hơn về kiểu dáng và thiết kế của ấm tử sa, từ các mẫu truyền thống đến các mẫu hiện đại và sáng tạo.

Cửa hàng trưng bày ấm tử sa

Ấm tử sa không chỉ đơn giản là một dụng cụ pha trà, mà còn mang đến nhiều lợi ích khác. Chúng giúp duy trì và nâng cao hương vị của trà, kiểm soát nhiệt độ và thời gian pha trà, tạo ra trải nghiệm thú vị và thư giãn cho người sử dụng. 

Trên đây là toàn bộ những thông tin về Lịch sử và nguồn gốc của ấm tử sa mà Vạn Bảo Đường muốn giới thiệu đến bạn. Nó không chỉ đại diện cho hình thức nghệ thuật đẹp mắt mà còn chứa đựng giá trị tinh thần sâu sắc. Hãy liên hệ với Vạn Bảo Đường ngay để đặt mua ấm tử sa yêu thích của bạn nhé!

Thông tin liên hệ: 

• Địa chỉ trụ sở: số 37, Đường Central Sunrise A, KDT The Manor Central Park, Hoàng Mai, Hà Nội

• Website: https://vanbaoduong.com/ 

• Hotline: 0977231436

• E-mail: annhienthuongtra@gmail.com